Köylüleri ve çevrecileri ayağa kaldıran yasa neler getiriyor?

TBMM’ye iktidar partisi milletvekilleri tarafından 5 Ekim tarihinde sunulan “Elektrik Piyasası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi”, ilgili komisyonlardan hızla geçirilerek TBMM Genel Kurulu’nda Salı akşam Azerbaycan tezkeresinden sonra görüşülmeye başlandı.

Dün akşama kadar 44 maddelik düzenlemenin 24 maddesi Genel Kurul’da kabul edildi. Teklif üzerindeki görüşmelere ara verildi. Kalan maddeler 24 Kasım’da gündeme gelecek.

Teklif toplumun geniş kesimlerinin sağlığını ve doğanın tahrip edilmesine neden olacak düzenlemeler getirdiği için büyük tepki görüyor.

İktidara yakın medyaya çok yansımasa da, Ekim ayından bu yana Kaz Dağları’ndan, Karadeniz yaylalarına, Muğla’dan Tunceli’ye kadar Anadolu’nun dört bir yanındaki vatandaşlar, çevre örgütleri, sendikalar ve odalar düzenlemeye karşı mücadele ediyor.

Teklifin, bütünüyle enerji ve maden şirketlerini koruyan, hatta onlarla birlikte hazırlanan, bunun yanında 43 milyon elektrik ve milyonlarca doğalgaz abonesi için hiçbir kolaylık getirmeyen, çevreye kalıcı olumsuz etkileri olacak bir düzenleme olduğu kaydediliyor.

Başta yöre halkları olmak üzere, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası, Maden Mühendisleri Odası, Makina Mühendisleri Odası gibi birçok sivil toplum örgütü haftalardır konuyu gündemde tutmaya çalışıyor.

TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası adına komisyon toplantılarına katılan Yönetim Kurulu Üyesi Mehmet Özdağ işte bu kadar geniş tepkiye neden olan düzenlemenin ana başlıklarını ve tespitlerini SÖZCÜ’ye anlattı:

“BU TORBA YASA DEĞİL, TÜMÜ ENERJİ ŞİRKETLERİ LEHİNE BİR TOPARLAMA YASA”

Öncelikle şunu netleştirmek lazım. Bu torba yasa değil. Kamuoyu aynı teklif içinde farklı kanunları görünce hemen torba demeye alıştı. Öyle değil. İyi bakıldığında bu teklifin içindeki tüm düzenlemelerin hepsi enerji piyasasıyla ilgilidir.

“43 MİLYON ELEKTRİK ABONESİYLE İLGİLİ TEK BİR KELİME YOK”

Teklifin tek bir hedefi var: Şirketleri korumak, daha kârlı hale getirmek. İçinde 43 milyon elektrik abonesi, milyonlarca doğalgaz abonesi için tek bir kelime yok. Teklifin gerekçesinde düzenlemenin “özel sektör yatırımcılarının faaliyetlerini daha sağlıklı ve hızlı bir şekilde gerçekleştirmesini temin etmek” amacı ile yapıldığı açıkça belirtiliyor.

“DENETİMİ ORTADAN KALDIRIYOR”
Zira çabuklaştırma, basitleştirme gerekçesi ile denetim mekanizmalarını ortadan kaldıran, sermayeyi önceleyen kamulaştırma işlemlerinin hızlı ve denetimden uzak gerçekleştirilmesini sağlamak üzere düzenlemeler yapılmak isteniyor.

Bu düzenleme hazırlığı yapılırken şirketlerle toplantılar yapıldı ancak bu düzenlemeden mağdur olacak, vatandaşlarla, yerel halkla, ilgili çevre örgütleriyle, odalarla, görüşülmedi. Komisyona çevre örgütleri ve halk davet edilmedi.

“VATANDAŞ PANDEMİDEN SOKAĞA ÇIKAMAZKEN GİZLİ SAKLI HAZIRLANDI”

Bırakın vatandaşı, ilgili odaların dahi Ekim ayında haberi oldu. AKP milletvekili Nevzat Şatırlıoğlu’nun komisyonda sarf ettiği, “Nisan’dan itibaren üzerinde titizlikle çalıştığımız, Meclis’in tatilde olduğu yaz aylarında bile ara vermeden çalışmasına devam ettiğimiz teklifimiz…” sözleri gizli saklı hazırlık yapıldığını doğruluyor. Pandeminin zirve yaptığı günlerde oturmuş buna hazırlık yapmışlar.

“ŞİRKET DEVİRLERİNDE DEVLETİN KDV ALACAĞINDAN VAZGEÇİLDİ”
KDV Kanunu’na ek bir madde eklenerek, doğalgaz firmaları arasındaki şirket devirlerinin KDV’den muaf tutulması sağlandı. Kamunun vergi kaybı olacak, halka hiçbir katkısı yok, devlet neden KDV gelirinden vazgeçtiği yönündeki eleştiriler hiç duyulmadı. Bu madde yasalaştı.

“ŞİRKETLER DEVLETE BORCUNU ÖDEMESE DE, DEVLET ŞİRKETE ÖDEME YAPACAK”
Maden şirketlerinin ruhsat bedelini yatırmadığı takdirde iki katı ceza ödeyeceğini öngören madde, “iki katı” ifadesi kaldırılarak “yasal faizi” ile öder ifadesi getirildi. Devletin şirketlere yapacağı ödemelerde ise önceden aranan, “borcu yoktur” belgesi artık aranmayacak. Yani devlet alacağını görmezden gelecek, ama şirketlere ödemeleri aksatmayacak. Bu madde de yasalaştı.

“MADENLERE RUHSATSIZ 12 AY İZİN”
Şirketlerin, ruhsat süreleri dolsa bile 12 ay daha çalışabilmelerini öngören teklif yoğun tepki gördü. Kazdağları’ndaki Alamos firmasının durumu aynen böyleydi. Kıyamet koptu. Bu madde tepkiler üzerine geri çekildi. Sivil toplum adına önemli bir zafer oldu.

“TÜRK CEZA KANUNU DEVREDEN ÇIKARILDI”
Maden işletmelerinde ruhsat sınırının dışında mücavir alana taşıdığı takdirde TCK’ya göre işlem yapılırdı. Yeni değişiklikle TCK devreden çıkarıldı. “Mücavirdeki sahalara” ibaresi “işletme izni alanı dışındaki mücavir sahalara 20 metreye kadar” şeklinde değiştirildi. Bu 20 metre çok hassastır. Bu sınırlar ciddi hesaplamalarla, hassasiyetlerle hesaplanır.

“MADENLERE RUHSAT ALANI DIŞINDA, KÖYLÜNÜN ARAZİSİNE TESİS KURMA İZNİ”
Maden işletmelerinin ruhsat alanı dışında kırsal alanda, geçici tesis kurma izni verilmesi öngörüldü. ÇED almadan, kimseye hesap vermeden, köylünün arazisine girilebilecekti. Yine yöre halklarının, sivil toplum örgütlerinin, büyük baskılar altındaki mücadelesiyle bu madde geri çekildi. maden ve enerji şirketlerine sınırsız imtiyaz ve denetimsizlik yolunu açacak altıcı madde geri çekildi.

Bu arada biokütle olarak kabul edilen gıda ve yem değeri olan tarımsal ürünler ile endüstri değeri olan odun ürünleri yenilenebilir enerji kapsamına çıkarılıyor. Bu da teklif içindeki nadir olumlu maddelerden biri olarak değerlendirildi.

“LASTİĞİ SOKAKTA YAKARSAM CEZA, SANTRALDE YAKARSAM 13.3 DOLAR PARA”

“DEVLETİN YURT DIŞINDAKİ ŞİRKETLERİ DENETİMDEN KAÇIRILDI”
Doğalgaz Piyasası Kanununa ek madde eklenerek Enerji Bakanlığı’nın yurtdışında kurulu şirketlerin, Kamu İhale Kanunu, Türk Ticaret Kanunu kuruluş, tescil, nakdi sermaye ve kanuni yedek akçeye ilişkin tüm hükümlerinden, personel alımına ilişkin mevzuat düzenlemelerinden muaf tutulması öngörülüyor. Böylece petrol, doğalgaz, madencilik alanında kurulu yurtdışı şirketlerin her türlü denetim mekanizmasından ve yükümlülüklerden uzak şekilde Türkiye’de faaliyette bulunmaları sağlanmış oluyor.

“KÖYLÜNÜN ARAZİLERİNE EL KONULABİLECEK”
En hassas düzenlemelerden biri de köylünün, çiftçinin arazileriyle ilgili… Taşınmaz temini işlemleri başlığı altındaki maddede yapılan düzenlemeyle şirketlerin taşınmaz temini talepleri sadece EPDK ve TEDAŞ’ın değerlendirmesiyle sonuçlandırılabilecek. Yani köylünün çiftçinin özel mülkü olan arazilere el konulması daha da kolaylaştırılmış olacak. Çabuklaştırma, basitleştirme gerekçesi ile kamu yararının tespitine dair denetim mekanizması ortadan kaldırılmış olacak. Kamu yararına hizmet etmeyen, sermayeyi önceleyen kamulaştırma işlemlerinin hızlı ve denetimden uzak gerçekleştirilmesi amaçlanan bu madde henüz görüşülmedi.

“KAYIP KAÇAKTAN DOĞAN FARK VATANDAŞA YÜKLENİYOR”

Enerji kurumları özelleştirilirken gerekçe olarak kayıp kaçağın önlenmesiyle etkin mücadele gösterilmişti. Ama şimdi getirilecek düzenlemeyle şirketlerin bu konuda yıllardır tedbir almadıkları için doğan fark vatandaşın sırtına yüklenmeye çalışılıyor. Burada yapılması gereken bir an önce üst yargının verdiği 10 yıl boyunca vatandaştan tahsil edilen kayıp kaçak bedellerinin iadesine ilişkin kararların dikkate alınarak, kayıp kaçak oranlarının makul seviyelere indirilmesi için gerekli tedbirlerin alınmasıdır.

“TORBA YASA” DEĞİL “TOPARLAMA” TEKLİFTE DEĞİŞTİRİLEN 7 KANUN
Toplam 44 maddelik torba değil toparlama teklifte yer alan tümü enerjiyle ilgili düzenlemeler içeren kanunlar:
1. KDV Kanunu
2. Kamu İhale Kanunu
3. Maden Kanunu – 5 ayrı maddesinde
4. Doğal Gaz Piyasası Kanunu – 4 ayrı maddesinde
5. Jeotermal Kay.ve D. Mineralli Sular Kanunu – 5 ayrı maddesinde
6. YEK Kanunu – 12 ayrı maddesinde
7. Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu – 15 ayrı maddesinde